Dynamik (Musik)

Mit Dǜnamik wörd i dè Musig d Leeri vo dè Dòn(lut)schtärki (phǜsikalisch: Lutheit) benamst. Dõdeby unterscheidet mò

• einheitlichi Lutschtärkè (Stuèfè),
• gleitendi Voänderungè vo dè Lutschtärki (Übbergäng),
• abrupti Voänderungè vo dè Lutschtärki (Akzänt).

Dǜnamikaawysungè i dè Notè sin meischtens i dè italiènischè Sprõch; sit èm 19. Johrhundert findet sich abber au Aagabè i dè jewyligè Sprõch vo dè Komponischtè.

Unterschydlichi Donschtärki wörrèd uff dè voschiddènè Musiginschtrumänt unterschydlich uusgfüürt: bi Stryychinschtrumänt wörd dè Drugg, d Gschwindigkeit vum Bogèschtrich, sowiè d Stryychschtell voändèrèt, Blôser variyrèd dè Drugg un d Stärki vum Luftschtròm. D Dǜnamik vo dè Zupf- un Schlaginschtrumänt wörd, wiè au bim Klavyr, durch d Härti vum Aaschlag bschtimmt. Bi dè Blòsinschtrumänt sin diè minimali un maximali Lutschtärki, also s piano-pianonissimo un s forte-fortissimo durch s Uusbildè vo dè Stehèndi Wällè bzw. durch s schlècht klingènde Schränzè, also nichtlineari Obberdöön im Frequènzschpektrum, ygschränkt.

I dè modärnè Notation wörd d Donschtärki mit kursivè Buèchschtabbè un Zeichè unter m Notèsischteem aagää. Nu bi Musig für d Gsangsschtimmè wörd d Dǜnamik normalerwys übber m Notèsischteem aagää, wôrend unter m Notèsischteem dè Gsangstegscht stòt.

Deilwys, bsunders i dè (quasi „hǜperexpressivistisch“ notyrtè) Musig von è Huufè Spòtromantiker (wiè z. B. Gustav Mahler) odder au è baar Expressionischtè, wörd diè gwünschti Donschtärki odder Uusdruggsänderung au durch uusgschribbèni Aawysungè wiè „fürrè bringè (hervorbringen)“, „è bitzeli zarter (etwas zärter)“ odder au engl. „bring out“ etc. aagää. Sèll isch au hüt no Braxis. Au hüüfig vowendèti bzw. dè Grunduusdruggsschtärki (wiè forte odder pianissimo) no zuègsetzti Uusdruggsbezeichnungè wiè dolce odder marcato gän zuèsätzlichè Hyywys übber diè vum Komponischtè gwünschti Vordragsart un dõdemit au d Dǜnamik. Mit ma non troppo chönnèd zuèdèmm Dǜnamikbezeichnungè lycht abgmildèrèt wörrè (z. B. „forte ma non troppo“ für è bitzeli abgmildertes Forte)

Dǜnamischi Bezeichnungè chönnèd au substantivisch bruucht wörrè: „S Forte“ cha sèllè Deil von èm Musigschtüggle benamsè, wo mit großer Lutschtärki vorzdrägè isch. Glychzitig cha mò von èm „gwaltigè Orchestercrescendo“ schwätzè.

Wôrend byschpillswys d Donhöchi gnau feschtglait isch (in Hz), sin d Dǜnamikparameter subjektiv un nit gnau feschtglait. D Dǜnamikschtufè piano cha in èm andrè Kontegscht gnauso lut gschpillt wörrè wiè è mezzoforte. Bi dè richtigè dǜnamischè Uusfüürung von èm Musigschtüggle chunnt s immer uff diè richtigi kontegschtuali Proportionyrung aa.